Tüze (Özet) : Tüze, her şeyden önce bir düzen demektir. Lakin hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleşatır bir düzen değildir. Tüze, sosyete içinde insanların bihakkın elbette davrandıklarını değil, elbette davranmaları gerektiğini gösterir. Tüze, kendisine uyulmak ve uygulanmak sinein vardır. Doğruluk değeri zımnında, insanlar arası ilişkileri bir düzene çekmek, maşeri dirimın gerçekleşmesini peylemek icap. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Tüze düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin karşısına akseptans edilmesi ve uyulması gereken, kesin sağlıklı kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği gibi, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle sosyete içinde insanların biçimci ve davranışlarının dostluk kurallarına uymaması, her devran mümkündür. “İşte dostluk, beniâdem davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir yol, bir bütündür.” İnsan-beniâdem, beniâdem-tabiat ilişkilerinin insanlığın müşterek çıkarı ve huzuru sinein evrensel ilkelerle güvence altına alınmasıdır. Tüze, âdemiyet seviyesi sinein göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine biryoğun fikir ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, dershane çıkarları, sosyete sözleşmesi, tabiat ve insanlar olarak tamlayan görüşlerdir. Tüze Nedir Tüze, toplumun genel menfaatini veya fertlerin ve toplumun müşterek iyiliğini peylemek maksadıyla konulmuş olan ve hep gücüyle desteklenen kaide, tanrı ve seçimın hepsidür. Elan geniş bir tanımıyla dostluk, adalete yönelmiş maşeri evetşamma düzenidir. Tüze Lafız Manaı Tüze kelimesi Arabi “tanrı” kökünden gelir ve tanrı kelimesinin çoğkoca olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Fellahçda “tanrı” kelimesinin çoğkoca “ilenme’kak”tır. Türk Kıstak Kurumu’na nazaran dostluk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım ancakü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” demeı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk demeında da kullanılır. Fen Manaı Tüze dönemden döneme değiştiği sinein hala doyurucu bir tanım kuruluşlamamıştır. Kant “Tüzeçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok akseptans edilen tanımı ise: “Muayyen bir zamanda belirli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mevki zoruna (müeyyide) bandajlanmış kurallar hepsidür.” Ilmî bir disiplin olarak dostluk, kendi içinde ana olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun zevat arası ilişkileri bap saha kısmına Özel Tüze, zevat ile mevki veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Umum Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). çağdaş Tüze, Kâr Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna ödenek Esas Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku hep hukukunun serlıca zir dallarıdır. Tüze Kuralları ve Özellikleri Hukuku sair toplumu organizatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik mevki aracılığıyla güvenceye alınmış ve cebri yaptırımlara sahip olmasıdır. Tüze kuralları beniâdem davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun ayar hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle benzeşim nitelikteki umum durumlarda uygulanması sağlanır. Yaptırım (Müeyyide) Tüze sahaında yaptırım hep gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek sinein kullanılır. Tüze düzenini sağlamayı ve korumayı ammaçlayan yaptırımlar gene dostluk düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve manevi yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yaptırımlar bu durumları çelmek sinein kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, mahpus ve varlık cezaları; esas hukukunda siyasetten men, kısım yama; mevhibe hukukunda mevhibe ve gümrüksüzçılık cezaları gibi daha bir dostluk dallarında daha bir yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ait çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; dimaği bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazenlar felsefik değil ortaya konduğu dönemin problemlerını çözmek veya politik görüşleri dostluk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali doğruluk olan dostluk, genel olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Tüze, adalete yönelmiş maşeri bir evetşamma düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, ameliye yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun maşeri dirimı düzenleyip insanların barış ve güvenlik içinde bir arada evetşamalarını sağlamaktır. 2. Uygulama Yarar (Içtimai İhtiyaçların Içinlanması) Hukukun ameliye amacını, maşeri gerçeklik belirler. Tüze bu fonksiyonu ile sosyete içinde yaşayan insanların, birbirleri ile kurmak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruh bilimsel bir varlık olarak insanın kuruluşsından kaynaklanan ihtiyaçlarını karşılamaya çalışır. Tüze bu fonksiyonu ile veladet, muta nikâhı, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir dostluk düzeni dirimın ana gerçeklerini görmezden gelemez. Tüze düzeni, insanın tabii kuruluşsına ve bundan müterakki mevrut ihtiyaçlarına reva tutulmak zorundadır. Tüze önemli ölçüde, ekonomik gerçeklere de ilişkindır; ekonomik yokluklara uymalı ve onları karşılamalıdır. 3. Doğruluk Tüze bu fonksiyonu ile belirli bir aranjman altına aldığı toplumsal ihtiyaçları, özü salt bir muadele düşüncesi olan doğruluk ölçüsüne vurarak hakiki kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaca tanımıyla doğruluk, “bir muadele düşüncesi”dir. “Doğruluk, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) tutulmak üzere iki daha bir anlamda kullanılır. Doğruluk aslında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet demeında şahsi bir özelliği deyimler. Eş her devran haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni döndürmek uğrunda mütemadi ve değişçilikmez bir çaba gösterir. İşte bu biçimci ve çabayı gösteren doğruluk, özne (süje) ile ait oluşundan ötürü öznel (sübjektif) doğruluk olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir doğruluk kavramı vardır. Nesnel doğruluk, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği alışveriş biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte dostluk sahaında hukuki ayar olarak nazire konusu olan doğruluk de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü dostluk, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve idraklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Sosyete sineindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini sineermiş kurallar umumü olarak dostluk, bu değerlendirmelerde doğruluk ölçüsünü kullandığı ve dökmek yerinde bulunduğuna nazaran, adaletin sonunda, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Tüze normlarında doğruluk acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Mevcut dostluk ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü doğruluk kavramı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm dostluk sistemine ve sistemlerine egemen kâin, nesnel ve salt bir ayar niteliğindeki adalettir. Tüze bir sosyete düzenini sineerir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; icap bulunan düzeni müdafaa etmek, gerekse onu değişçiliktirmeyi meşrulaştırmak sinein her devran adalete servurulur. Nesnel ve kanun üstü doğruluk hukukta karşımıza müesses dostluk düzenlerinin birincil örneği, olması gereken dostluk demeında dostluk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile doğruluk, bulunan dostluk düzenlerinin kendisine reva olup olmadığı açısından bir ayar ve değerlendirme ölçüsü evet. Tekrar bu özelliği ile doğruluk, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun yapmak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yararlı ve zararlı karşılıklı ilişkilerde kâin bu üç fonksiyon balans içinde olduklarında, adil bir dostluk düzeninin gerçekleşmesi sağlanır. Normal olarak tüm dostluk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak dostluk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşeri evetşamma uyacak, hem de bu maşeri dirimın barış içinde sürebilmesi sinein bir düzen görünümünü sağlamaya çalışacaktır.